VOC-Mentaliteit en zwarte pieten, een zwarte veeg
De opmerking van Balkenende was voor ons daarom erg ongenuanceerd; ”Nederland heeft meer behoefte aan VOC-mentaliteit”. Hij vertaalde op dat moment de wens van ondernemend Nederland, zo leek het, met een oproep tot meer ondernemerschap. Die boodschap was niet aan dovemensoren gericht, gezien het aantal ZZP’ers in Nederland, maar het maakte ook iets anders los in de Nederlandse maatschappij.
De opmerking negeert het Nederlandse aandeel in een verleden van een imperialistische politiek vanuit Europa, die erkenning en beschouwing verdient in het kader van ons ‘nationale erfgoed’. In Jap en Janneke taal we hebben verdiend aan slavernij, dat valt niet te ontkennen, en onze huidige welvaart heeft zijn wortels daarin.
Veel mensen denken dat we ons dan schuldig moeten gaan voelen, dat het de vrijheid van mening zal aantasten als we ons hierover buigen, of dat alles wat Nederlands is niet okay is. Dit gevoel komt tot uiting in de ‘zwarte pieten’ discussie.
Als witmens, heb ik zwarte piet nooit geassocieerd met welke medemens dan ook, of met slaven, en ik heb er ook nooit iemand mee gepest. Dat als mensen dit wel overkomen is, dit heel pijnlijk is, kan ik me goed voorstellen. Zelf vind ik de associatie met slaven ingewikkeld, omdat slaven geen mooie kleren hadden of gouden oorbellen, en in het museum van Copenhagen hangt een schilderij van een Moorse prins die nog het meest op onze zwarte piet lijkt. Sinterklaas was juist, vanuit historisch perspectief, iemand die tegen slavernij was. Daar gaat het echter al lang niet meer over.
De heftigheid van het debat laat zien dat het daar niet overgaat. Sinterklaas is ook altijd het feest van de zelfreflectie geweest, waar je met scherpe gedichten feedback van je omgeving kijkt, of door een scherpzinnige surprise. Vanuit die zelfreflectie kun je zien dat de nazaten van slaven tegen ons zeggen, zie mij jouw zwarte medemens, erken mijn pijn door de VOC-mentaliteit, want het effect is ook in deze generatie nog voelbaar van die geschiedenis. Als iemand dat tegen je zegt met trots naar de voorouders, wat is dan het belangrijkst? Persé zwarte gemaakte pieten, of de gedachten van het feest in ere houden en er veegpieten van maken?
Wij zijn oprecht geïnteresseerd in elkaars drijfveer (Incitamentum is latijn voor drijfveer) en nemen onze bagage mee als we onze afwegingen met elkaar uitwisselen, uitspreken om ervan te leren. Veegpieten zijn dan een praktische oplossing die goed uitlegbaar is welke de weg vrijmaakt voor een open debat over onze historie en hoe we daar mee om kunnen gaan.
