Dit weekend ging ik naar de Duitse film “Hij is er weer”. Hitler wordt wakker in onze wereld en wat gebeurt er dan? Een intrigerende film over leiderschap, de foute en de goede kanten van de mens, de media en hun drijfveren, moraliteit en democratie. Een komische film over Hitler? In een tijd dat Mein kampf, met begeleidend schrijven, weer wordt uitgegeven in Duitsland, gemakkelijke slogans populair zijn en de vluchtelingenstroom verzet en – ethische en praktische – dilemma’s oproept? De titel fascineerde me, en de film bleek meesterlijk in het je voluit laten lachen en tegelijk iedere grijze hersencel in je hoofd aan het werk zetten. Ik herinnerde me de opmerking die iemand in de medezeggenschap onlangs in beslotenheid maakte, een schokkende opmerking over de Tweede Wereldoorlog en Joden. De persoon in kwestie vond democratie overbodig, het werd tijd voor een duidelijke leidersfiguur. Dat is precies wat deze film aan de orde stelt: de aantrekkingskracht en adoratie van de onverschrokkenheid van het ‘vrije woord’.
Macht, soms geholpen door hebzucht, naakte macht door jezelf op te blazen en onverschrokken te zijn. Macht heeft aantrekkingskracht en kan uit het niets groot worden, zo laat de film zien. Het zit in ons, het is altijd bij ons. Emoties lijken daarbij de enige alarmknoppen te zijn; ze werken als een rem. Vandaar dat emoties in de tempel van de macht niet welkom zijn. Emotioneel vechten tegen een leider blijkt zelfs gevaarlijk, je gaat er letterlijk aan kapot – aldus de filmmakers. Je wordt buiten de orde geplaatst.
Durf eens een parallel te trekken naar werk. Wie kent ze niet, de leidinggevenden en de voorzitters die blaffen en macht verzamelen ten koste van anderen. Ricardo Semler noemt het de ego’s die in de weg zitten van werkplezier. Hoogleraar humanresourcemanagement Kets de Vries laat de onstilbare honger van de machtigen zien. Niemand die hen tot de orde roept, iedereen is bezig met behoudt van de eigen positie. Het is een effectief in- en uitsluitingsmechanisme. Stel je voor dat je emoties toont: voor je het weet zit je overspannen thuis. Stel je voor dat je weerstand biedt: voor je het weet lig je eruit. ‘Hij kon het niet echt aan, het zat eraan te komen’, zegt de omgeving dan. Een bezweringsformule om de orde te handhaven.
Democratie is een rotsysteem zei Winston Churchill, maar wel het minst slechte systeem dat we kennen. Of komt er toch ooit een beter model? Volgens Semler leven we in een schijndemocratie omdat we als volgers worden opgevoed; voor echte democratie heb je een democratische opvoeding nodig. Laten we koesteren wat we hebben, maar ons ook realiseren dat het anders en nog beter kan. De praktijk kent vele voorbeelden van hóe het anders kan en anders wordt gedaan. Nieuwsgierig? Kom naar de lezingen van onze LunchInBusiness!
Jeannette van Dongen
